Onderzoek

Drie keyboards in de lesruimte van Clusters boeken en muziek.

Tijdens testfase 1 hebben respondenten, in totaal 12, individueel deelgenomen aan een sessie Mindful met Muziek. De respondenten waren mannen en vrouwen in de leeftijd van 16 t/m 50+ jaar. De locatie was de studio van Clusters Boeken en Muziek te Goirle met synthesizer Roland XP80.

Deze fase is bedoeld om de vorm en de inhoud van de methode in vraag te stellen. De vorm en inhoud zijn vanuit therapeutische bronnen opgesteld om ontspanning te creëren. De vraag in deze fase was:
"Hoe kan Mindful met Muziek stressreducerend en aantrekkelijk zijn?"

De respondenten hebben allen de VAS (stressmeter) voor en na een sessie Mindful met Muziek ingevuld. Middels interview en vragenlijsten hebben zij de aantrekkelijkheid, mogelijkheid tot concentratie en stressreductie bij de diverse lesonderdelen aangegeven. Persoonlijke associaties bij een lied 'horen', improvisatie en een ontspannend afsluitend lied werden hoog beoordeeld en body percussion en een body scan op muziek laag. Middels de VAS bleek een daling van het stressniveau en de methode werd beoordeeld als: "afwisselend", "rustgevend", "leuk", "perfect", "laagdrempelig", "ontspannend", "de inhoud was positief", "ik vind het helemaal niks", "het bevalt wel goed". Een feedback die vanuit respondenten kwam was om de methode langzaam op te bouwen en duidelijke uitleg te geven over dit nieuwe concept. Praten over emotie of het verhaal van de muziek werd door een respondent als prettig ervaren, laagdrempelig musiceren werd door een ander als spannend ervaren.

De methode Mindful met Muziek is op basis van deze gegevens aangepast. Een ademhalingstraining, zang en de body scan is uit de methode gehaald. Het werken met een vraag, waarbij deelnemers tot een persoonlijk inzicht kunnen komen, is toegevoegd. Het creëren van een ritme en het laagdrempelig improviseren is samengevoegd.

Tijdens testfase 2 hebben respondenten, in totaal 9, aan drie groepssessies Mindful met Muziek deelgenomen. De respondenten waren volwassen mannen en vrouwen werkzaam in de zorg (bijv. als psycholoog, coach, mindfulnesstrainer) en in de kunst (bijv. docerend en uitvoerend musicus gitaar, piano, docent muziek in het po, kunstorganisator). De locatie was een danszaal met vleugel bij Fontys hogeschool voor de kunsten. In fase 2 heb ik kunsteducatieve werkvormen toegevoegd en vanuit deze toevoegingen is getracht inzicht en verwerking bij de respondenten te creëren. De respondenten zijn met name bevraagd wat de muzieksessies hen 'opleverden'. Bovendien is hen gevraagd hoe ik dit kon verbeteren. De vraag in deze fase was:
"Wat doet muziekbeleving met je en hoe kan ik de positieve baten (de hypothese daarbij was: inzicht en verwerking) creëren/vergroten?"

De respondenten hebben allen anoniem de VAS voor en na een sessie Mindful met Muziek ingevuld. Middels interview en scorelijst hebben zij de aantrekkelijkheid en stressreductie van de lesonderdelen beoordeeld en hun feedback op de methode gegeven. Middels de VAS bleek een daling van het stressniveau van de respondenten. Vanuit de scorelijst blijkt dat persoonlijke associaties bij een lied 'horen' en het werken met de boomwhackers hoog scoren en body percussion laag. Reacties waren: "leuk", "afwisselend", "aantrekkelijk", "interessant", beeldende kunst erbij was een gewaardeerde toevoeging. Feedback vanuit de respondenten was om meer tijd te creëren om een persoonlijke vraag te bedenken, een langzame, laagdrempelige opbouw waarbij niet te veel van de deelnemers wordt verwacht in les 1. Een lesonderdeel met musiceren werd in een groep als leuk beoordeeld waar dit het individueel niet zou zijn geweest. Lopen en stilte zouden volgens een respondent ook ingezet kunnen worden in een sessie Mindful met Muziek.

Vier van de negen respondenten omschreven een inzicht wat ze hadden gekregen op de door mij in de sessie gestelde vraag. Een van deze respondenten gebruikte bovendien de woorden 'houvast' en 'zekerheid'. Twee van deze respondenten gebruikten bovendien het woord 'vertrouwen'.

De methode Mindful met Muziek is op basis van deze gegevens aangepast. Met name is nagedacht over vragen die door de musicus (de trainer van Mindful met Muziek) (zinvol) gebruikt kunnen worden in de methode. De belangrijkste conclusie in deze fase is dat deelnemers de tijd moeten krijgen om te wennen aan de groep en de werkvormen en ook om tot inzicht(en) te komen.

Tijdens testfase 3 hebben respondenten, in totaal 2, aan een groepssessie Mindful met Muziek deelgenomen. De respondenten waren volwassen vrouwen. De locatie was een yogazaal van Club Pellikaan Goirle en musicus was gitariste Lindy Coehorst.

De vraagstelling was gelijk aan fase 2:
"Wat doet muziekbeleving met je en hoe kan ik de positieve baten (de hypothese daarbij was: inzicht en verwerking) creëren/vergroten?"

De respondenten hebben de VAS voor en na de sessie ingevuld. Middels interview en scorelijst betreffende aantrekkelijkheid en stressreductie van de lesonderdelen hebben zij hun feedback op de methode gegeven. Middels de VAS bleek een daling van het stressniveau van de respondenten. Met name persoonlijke associaties bij een lied 'horen' scoorde hoog. Reacties waren dat een eerste sessie Mindful met Muziek wat wennen is, een gedicht was een toevoeging, het verbeterde de concentratie en voor de andere respondent niet omdat zij teveel over het gedicht na moest denken.

De respondenten kwamen niet tot een inzicht, al meldde een respondent wel dat ze kwam tot minder stress en ontspanning, wat haar doelstelling was.

Vanuit de methode Mindful met Muziek zijn hierna kaarten gemaakt t.b.v. toekomstige trainers. De kaarten beslaan ieder een lesonderdeel van de methode waarbij uitleg en ideeën worden gegeven. Mindful met Muziek zal middels deze kaarten geëxpliciteerd worden aan muziektherapeut Christel van der Bruggen en docerend en uitvoerend gitariste Anke van Noppen, waarna zij zo mogelijk Mindful met Muziek-sessies zullen geven aan een groep deelnemers.

In fase 4 moet blijken of ook andere musici Mindful met Muziek kunnen gebruiken. Kunnen zij vanuit de door mij gemaakte kaarten (en uitleg) naar de baten van muziek toewerken? De vraag in deze fase is:
"Is de doelstelling van Mindful met Muziek en hoe tot dit doel te komen duidelijk voor musici?"

Olga Wijlaars is muziektherapeut in het ETZ (Elisabeth Ziekenhuis) te Tilburg. Zij heeft 12 weken een groep SOLK-patiënten waarmee zij reeds enkele keren een muziektherapie-sessie heeft gehad, één per week van 1,5 uur. Locatie is de Muziekids-studio binnen het ziekenhuis. Olga heeft 5 weken (deels) Mindful met Muziek ingepast, afhankelijk van de situatie.

Olga heeft diverse werkvormen gebruikt uit Mindful met Muziek en is hier soms lang mee doorgegaan binnen een sessie. Soms had zij door de situatie in de groep weinig tijd om aan werkvormen van Mindful met Muziek te besteden. Het aantal werkvormen van Mindful met Muziek binnen een sessie variëerde van 1 tot 5 (naast de eigen muziektherapiemethode).

De ervaringen van patiënten waren dat er, soms een lagere drempel was om over hun gevoel te praten, soms riep een werkvorm zichtbaar emoties op en bijvoorbeeld body percussion gecombineerd met improvisatie en creativiteit leverde zichtbaar veel plezier op. De patiënten vonden het niet lastig zich op deze manier te laten horen. Op sommige muziek of het gaan naar het voelen van het lichaam werd wisselend gereageerd. Een werkvorm waarbij muziek werd gecombineerd met afbeeldingen uit het spel Dixit werd over het algemeen als prettig ervaren.

Olga merkt dat de deelnemers vaak te veel verwachten van zichzelf bij de uitleg van de opdrachten, maar na de uitvoering valt het vaak mee. Deelnemers vinden het soms lastig dat de opdracht op zichzelf het doel is, daar binnen de SOLK-behandeling gewerkt wordt met persoonlijke en specifieke doelen.

De Mindful met Muziek-onderdelen werken wel bij aan een laagdrempelige manier van kennis maken met op verschillende manieren bezig zijn met muziek, volgens haar. Olga ziet een aantal sessies Mindful met Muziek bij SOLK-patiënten als zinvol vanwege het laten ervaren van een gevoel van veiligheid binnen de groep, contact met de therapeut en het werken met muziek als middel. Er moet wel op gelet worden dat deelnemers niet worden overvraagd, waarschuwt Olga.

Olga geeft ook feedback per lesonderdeel:

De vragen bij lesonderdeel de 'binnenkomer' zijn soms niet van toepassing. Vragen zoals 'wat zijn je energievreters/gevers' of 'wat is je safe space' ziet zij wel als goed toepasbaar bij deze doelgroep. Lichaamsgerichte opties kunnen zowel confronterend als prettig worden ervaren.
'Objectief luisteren' was voor veel deelnemers een eye opener; het zonder waardeoordeel naar muziek luisteren. Deze opdracht vond Olga goed passen binnen de behandeling van de doelgroep.
'Subjectief luisteren' wordt vaak als prettig ervaren en heeft veel raakvlakken met muziektherapie. Soms is deze opdracht lastig wanneer patiënten niet in contact (kunnen) staan met hun gevoel en emoties, wat het juist wel een goede oefening maakt.
'Reflectie' zorgde voor leuke gesprekken. Het vormen van begrip en betekenisgeving kwam hierbij naar voren.
'Afsluiter', dit is een bekende vorm voor Olga.
Het 'Laagdrempelig musiceren' bleek voor deelnemers gemakkelijker dan ze op voorhand hadden verwacht. Olga had zelf graag meer concrete voorbeelden gezien om een beter idee te kunnen vormen bij dit lesonderdeel.
Olga gebruikt al veel 'Improvisatie'.
En ook 'Muziekbeleving' is voor haar heel bekend; ze gaat vaak nog wat dieper hier op in dan op de kaarten beschreven.

Conclusies

Ik zie in Olga's feedback enkele doelstellingen terugkomen: soms ontspanning, maar soms ook wel confrontatie. Daarnaast heeft ze het over begrip en betekenisgeving, waaruit ik concludeer dat er inzicht wordt gehaald. Tevens is er sprake van muziekbeleving, sociale verbinding en creativiteit.

Het viel mij als musicus op dat Olga als muziektherapeut veel expertise heeft bij 'Muziekbeleving', terwijl vanuit mijn opleiding daar geen aandacht aan werd geschonken, terwijl mijn opleiding juist voor veel expertise heeft gezorgd bij 'Laagdrempelig musiceren'. Bij het opleiden van musici of muziektherapeut tot trainer Mindful met Muziek dient dan ook rekening te worden gehouden met de deficiëntie/excellentie van de deelnemer.

Mindful met Muziek lijkt als aanvulling zinvol ingezet te kunnen worden bij SOLK-patiënten.

Bart Donkers, muziektherapeut van park Zuiderhout.

In fase 4 moet blijken of ook andere musici Mindful met Muziek kunnen gebruiken. Kunnen zij vanuit de door mij gemaakte kaarten (en uitleg) naar de baten van muziek toewerken? De vraag in deze fase is:
"Is de doelstelling van Mindful met Muziek en hoe tot dit doel te komen duidelijk voor musici?"

Bij Park Zuiderhout te Teteringen geeft activiteitenbegeleider en muziektherapeut Bart Donkers iedere week muzieksessies bij senioren met dementie. Hij heeft twee sessies Mindful met Muziek gegeven bij hen.

Bij de sessies waren respectievelijk 4 en 6 senioren, allen dames met dementie. De dames bevinden zich in een huiskamer met een kopje koffie erbij. Bart heeft een piano bijgeschoven en wisselt met zijn kruk vanachter de piano naar temidden van de dames.

Hij speelt gedurende de sessies met name bekende oude liedjes, maar improviseert ook. De tweede sessie maakt hij ook gebruik van Qwiek Belevingsmodules (bewegende beelden via een beamer) en fotografie.

Beide sessies observeer ik een duidelijke ontwikkeling naar meer beweging, meer spraak en meer associaties en herinneringen gedurende de loop van de muzieksessies. De Belevingsmodules gaven nu geen zichtbaar 'effect', maar zal zeker extra hersengebieden activeren. De fotografie werd positief ontvangen door de deelnemers en bracht gesprekken/herinneringen op gang.

Bart ziet de methode "zeker wel als bruikbaar met name gericht op beleving en de subjectieve kant". Hij geeft als tips bij deze doelgroep te denken aan reminiscentie elementen, herhaling en muziek als meer herkenbaar aan te bieden, wat wellicht beleving en associatie meer stimuleert. Bart vertelt dat hij normaliter minder gebruik maakt van reflectie, wat hij nu positief ervaarde; het bracht meer rust en andere gesprekken. Inspelen op de situatie is een vereiste.

Bart ziet sociale verbinding bij mensen met dementie als waardevol. Het kan een succesgevoel creëren of een vertrouwd en veilig gevoel geven. Met communicatie, musiceren of muziek luisteren kun je werken aan sociale verbinding. Ook multidisciplinariteit kan leiden tot interactie, en tot een activatie van de geheugenfunctie, aldus Bart.

De explicitatiekaarten van MmM zijn bruikbaar bevonden door hem; ze geven voldoende opties.

De doelstellingen zoals door mij benoemd op de site werden gezien door Bart in de sessies en Mindful met Muziek lijkt dan ook zinvol ingezet te kunnen worden bij senioren met dementie.

Middels het beschreven onderzoek is antwoord gegeven op de vraag:

Hoe creëer ik een laagdrempelige muziekmethode die ontspannend is en mogelijk inzicht genereert, die musici kunnen inzetten bij volwassenen met een stressproblematiek?

Het resultaat is de methode Mindful met Muziek.
Voor musici zijn er explicitatiekaarten en een handleiding.

Door het onderzoek en de feedback van deelnemers en experts ben ik tot de volgende voorlopige conclusies en aanbevelingen gekomen.

Conclusies

Bij particulieren/bedrijven

De methode is bruikbaar/werkbaar bij jong-volwassenen, al is dit op zeer kleine schaal onderzocht
De methode is bruikbaar/werkbaar bij gezonde volwassenen
De methode leidt tot stressreductie
De koppeling van een vraag aan muziek kan leiden tot inzicht en vertrouwen. Hierbij kan een aanvullende koppeling met bijvoorbeeld beeldende kunst extra helpen. De benodigde focus en tijd hierbij wordt beschreven in mijn positionering.

In de zorg

De methode kan bruikbaar/werkbaar zijn bij groepen (zoals senioren met dementie en SOLK-patiënten) binnen de zorg, al blijft inspelen op de situatie en de groep daarbij een vereiste
De methode kan bruikbaar zijn als afwisseling of aanvulling bij muziektherapie, waarbij moet/kan worden afgezien van een strikte cyclus van 8 Mindful met Muziek-sessies
De toegevoegde waarde van Mindful met Muziek in de zorg is erg afhankelijk van het gevoelsleven en het persoonlijke oordeel van de deelnemers op dat moment. De Mindful met Muziek-trainer dient hier rekening mee te houden en op in te spelen.
De methode kan tot andere gesprekken leiden dan bij andere muzieksessies en/of muziektherapie
De methode kan het de deelnemers gemakkelijker maken om over de emoties te praten
De methode gaat in op de muziekbeleving en de musicus kan daar de tijd voor nemen

Aanbevelingen

De stressreductie op langere termijn moet nog worden onderzocht
Het is wenselijk om (meer) onderzoek te doen naar de baten van Mindful met Muziek-sessies bij werknemers, andere groepen binnen de zorg, en verschillende leeftijdsgroepen zoals jong-volwassenen
Het is wenselijk om onderzoek te doen naar overige settings waar Mindful met Muziek mogelijk zou kunnen bijdragen aan een beter welbevinden van deelnemers, zoals binnen het voortgezet onderwijs of locaties ter dagbesteding
Het is wenselijk om te onderzoeken hoe Mindful met Muziek een plek kan krijgen bij bedrijven ter preventie van burnout, bij mogelijk kwetsbare groepen ter stressreductie of preventie van burnout en binnen de zorg als culturele interventie ter stressreductie

De resultaten van het onderzoek