Arts en onderzoeker Machteld Hubert introduceerde in 2012 het concept 'Positieve gezondheid'. Gezondheid is voor haar het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk de regie zelf te voeren (Krebs, z.d.). Binnen het spinnenwebmodel wat hoort bij Positieve gezondheid kan de Positieve gezondheid zichtbaar gemaakt worden (De Preventiecoach, 2020). Het model bestaat uit zes dimensies: lichaamsfuncties, kwaliteit van leven, zingeving, mentaal welbevinden, meedoen en dagelijks functioneren.

• Lichaamsfuncties: je gezond voelen, fitheid, klachten en pijn, slapen, eten, conditie, bewegen
• Mentaal welbevinden: onthouden, concentreren, communiceren, vrolijk zijn, jezelf accepteren, omgaan met verandering, gevoel van controle
• Zingeving: zinvol leven, levenslust, idealen willen bereiken, vertrouwen hebben, accepteren, dankbaarheid, blijven leren
• Kwaliteit van leven: genieten, gelukkig zijn, lekker in je vel zitten, balans, je veilig voelen, hoe je woont, rondkomen met je geld
• Meedoen: sociale contacten, serieus genomen worden, samen leuke dingen doen, steun van anderen, erbij horen, zinvolle dingen doen, interesse in de maatschappij
• Dagelijks functioneren: zorgen voor jezelf, je grenzen kennen, kennis van gezondheid, omgaan met tijd, omgaan met geld, kunnen werken, hulp kunnen vragen

In de medische wereld wordt 'Positieve gezondheid' steeds belangrijker, waar o.a. kunst en cultuur een bijdrage aan kunnen leveren (Van den Boezem, z.d.). Men ziet daarvan, ook vanuit onderzoek, steeds meer de positieve effecten (Van den Boezem, z.d.). Ook Center for Arts in Medicine (2017) en Fancourt (2017) melden de mondiale toename van kunst in de zorg. Fancourt (2017) noemt hierbij het belang van onderzoek.

Allereerst moet scherp zijn wat een culturele interventie inhoudt. Movisie (2018) heeft een culturele interventie op de volgende manier gekaderd:

• Actieve en receptieve kunst en cultuuractiviteiten
• Goed doordacht en opgezet
• Bijdrage beogen of leveren aan Positieve gezondheid (kwaliteit van leven, zingeving, mentaal welbevinden, meedoen, dagelijks functioneren, lichaamsfuncties)
• Doorgaans ontwikkeld en/of begeleid door een professional (kunstenaar)
• Kunstdisciplines: podiumkunsten, beeldende kunst, letteren, film, architectuur, design en nieuwe media
• Geen kunsttherapie

Dr. Daisy Fancourt vertelt over de vele mogelijkheden van kunst in de zorg (Centre for Global Health Histories, 2018). Ze verdeelt deze onder in: kunst in psychotherapie door vaktherapeuten, participatieve kunsten en gezondheidsprogramma's zoals zingen voor patiënten met een chronische longziekte of hiphop groepen ter verbinding van kwetsbare jongeren, kunst in een ziekenhuisomgeving zoals design en achtergrondmuziek, kunst en gezondheid voor zorgverleners zoals rollenspel om de communicatie te verbeteren, kunst in de zorgcommunicatie waarbij zaken als bijvoorbeeld handen wassen in een lied worden uitgelegd, kunst in de zorg in technologie zoals films om angst te verminderen en als laatste kunst voor positieve gezondheid in het alledaagse leven zoals een muziekinstrument leren bespelen om je cognitieve vermogens te verbeteren of naar een concert gaan om te ontspannen (Centre for Global Health Histories, 2018). Dit alles heeft een effect op ons mentale welzijn (Centre for Global Health Histories, 2018).

Daisy Fancourt vertelt vervolgens over evidence based onderzoek zoals een drumgroep waarbij angst en depressie daalde en welzijn steeg (Centre for Global Health Histories (2018). Ook bij postnatale depressie waren positieve resultaten te zien bij muzieksessies in vergelijking met een groep die niet deelnam (Centre for Global Health Histories, 2018). Uit ander onderzoek bleek dat een dagboek bijhouden bij IC-patiënten zorgde voor stressreductie, wat uit weer ander onderzoek hetzelfde positieve gevolg was van concertbezoek (Centre for Global Health Histories, 2018).

Movisie (2018) haalt effectstudies van culturele interventies onder ouderen aan waarbij de bevindingen op het gebied van Positieve gezondheid worden benoemd. Zo kunnen culturele interventies een positieve invloed hebben op lichaamsfuncties (Gysels et al., 2017, in Movisie, 2018), mentaal welbevinden (Dans: Kattenstroth et al., 2013; muziek: Bogos et al., 2007; Cohen et al., 2006a, Cohen et al., 2007; Coffman, 2008; Hillman, 2002; theater: Noice et al, 2004; Yuen et al., 2011; beeldende kunst: Greer et al., 2013, in Movisie, 2018), probleemoplossend vermogen (Noice et al, 2004; Noice & Noice, 2009; Noice & Noice, 2013, in Movisie, 2018). Ouderen voelen zich mentaal uitgedaagd (Gysels et al., 2017, in Movisie, 2018) en ervaren sociale interactie (Movisie, 2018) wat de kwaliteit van leven en meedoen positief beïnvloed. De studies laten bovendien zien dat culturele interventies bij kunnen dragen aan zingeving (Gysels et al., 2017; Dons et al., 2014; van de Maat, 2017, in Movisie, 2018).

Mindful met Muziek is een methode die bij wil dragen aan de Positieve gezondheid van jong-volwassenen, volwassenen en senioren. Het poogt met name bij te dragen aan het mentaal welbevinden van deelnemers. De methode speelt in op neurologische mechanismen, psychologische en sociale processen.

Neurologische mechanismen

• Stimuleren van het brein en hormonen
Bij de neurologische mechanismen worden de hersenen 'uitgedaagd' en wordt de produktie van hormonen zoals de gelukshormonen endorfine en oxytocine gestimuleerd (Kreutz et al., 2014; Venrooij, 2015, in Movisie, 2018). Oxytocine lijkt belangrijk te zijn bij het ervaren van een gevoel van plezier en ontspanning en kan een positieve rol spelen bij de sociale contacten (Kreutz et al., 2014; Vernooij, 2015; Vink, 2013, in Movisie, 2018). De hersenen, en zeker de prefrontale cortex, worden door een uitdaging mogelijk langer beschermd (Scherder, 2015, in Movisie, 2018). Bij culturele interventies vindt namelijk op verschillende niveaus tegelijkertijd (hersen)stimulering plaats, namelijk op emotioneel, sensorisch, cognitief, motorisch en sociaal niveau (Cohen, 2006b; Boog & Bert-Perkins, 2009; Noice & Noice, 2009; Vance & Crowe, 2006; Mieras, 2014, in Movisie, 2018).

Psychologische processen

• Intellectuele uitdaging
Movisie (2018) haalt onderzoeken aan die suggereren dat culturele interventies een impact kunnen hebben op de Positieve gezondheid van ouderen doordat zij bezig zijn met een uitdagende activiteit, waardoor zij creatief en experimenteel bezig kunnen zijn (Kilroy et al., 2007). De geest houdt men actief en cognitieve achteruitgang wordt tegen gegaan (Clift en collega's, 2010, in Movisie, 2018)
• Controle en meesterschap
Deelnemers aan culturele interventies hebben het gevoel de controle in eigen hand te hebben. Dit kan leiden tot een hogere kwaliteit van leven (Kilroy et al., 2007; Cohen, 2006b; Habron et al., 2013, in Movisie, 2018).
• Versterken identiteit
Met kunst kan de deelnemer zijn identiteit versterken, of transformeren (Habron et al., 2014; Kilroy et al., 2007; Jensen, 2013; Rodrigues, 2016, in Movisie, 2018). Bovendien kunnen stereotypes worden opgeheven en overstegen (Mieras, 2014; Hortulanus et al., 2012; Rodrigues, 2016, in Movisie, 2018).
• Ervaren en omgaan met emotie
Culturele interventies leren deelnemers omgaan met moeilijke emoties. Deelnemers kunnen hun emoties, die te moeilijk zijn om in woorden uit te drukken, toch uiten (Boog & Burt-Perkins, 2006; van de Venter & Buller, 2014; Stuckey et al., 2010, in Movisie, 2018). Dit kan helpen stress en gevoelens van eenzaamheid en depressie te reduceren (Janssen, 2016, in Movisie, 2018).
• Afleiding (flow theory)
Culturele interventies bieden afleiding van de dagelijkse problemen die gepaard gaan met ouderdom. Het kan leiden tot gevoelens van plezier waardoor de meer negatieve gevoelens even worden onderdrukt en vergeten (Dons et al, 2014; van de Maat, 2017; Boog & Burt-Perkins, 2006; Clift et al., 2010; Gysels et al, 2017, in Movisie, 2018). Csikszentmihalyi's theorie van flow sluit hier goed bij aan. Een culturele activiteit kan concentratie en oefening vergen (Movisie, 2018). Hierdoor kan er een gevoel van flow ontstaan (Csikszentmihalyi, 1990; Clift et al., 2008, in Movisie 2018).

Ook Jensen (2018) benoemt voordelen zoals mondigheid (Hacking et al., 2008), welzijn (Jensen et al., 2016; Jensen, 2013), therapeutische winst (Stacey & Stickley, 2010) en het ontwikkelen van de eigen identiteit (Parr, 2006; Gwinner et al., 2009; Daykin et al., 2010; Stickley, 2010; Sagan, 2012) en sociale integratie (Hacking et al., 2008; Secker et al., 2009; Margrove et al., 2013; Wright & Stickley, 2013).

Sociale processen

• Sociale interactie en uitbreiden van het netwerk
Het sociale aspect wordt onder deelnemers als een belangrijk element ervaren voor de Positieve gezondheid. Het netwerk wordt vergroot of relaties worden verdiept (Mieras, 2014; Medeiros & Basting, 2014; Rodrigues, 2016; Dodd & Jones, 2014; Dons et al., 2014; Habron et al., 2014; Clift et al., 2010, in Movisie, 2018). Mensen kunnen grotere gevoelens van verbondenheid ervaren (Mieras, 2014; Moody, 2012; van Lith et al., 2009; Camic et al., 2016, in Movisie, 2018).

Campen, Rosenboom, Grinsven, en Smits (2017) stellen dat de maatschappelijke waarde van kunst en cultuur in de langdurige zorg en ondersteuning in binnen- en buitenland breed wordt gedragen. Het aantal kunstprojecten in de zorg en ondersteuning neemt volgens hen snel toe. Vooralsnog blijft het faciliterend en uitvoerend beleid daarbij achter, evenals duurzame financiering en samenwerking tussen professionals en deelnemers (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Ook ontbreekt het nog aan vaste structuren bij culturele interventies; er is veelal sprake van tijdelijke culturele projecten (Huber et al, 2016, in Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017).

Passende bewijzen (evidence) en overtuigende voorbeelden (impact) zijn gewenst, al zijn effecten op Positieve Gezondheid moeilijk zichtbaar te maken (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Het gaat hierbij niet alleen om fysieke of mentale gezondheid, maar ook om zingeving, kwaliteit van leven en gezondheidsbeleving, enz. (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Daarnaast moet er draagvlak worden gecreëerd bij personeel, familie en deelnemers (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Wel komt er de laatste jaren meer aandacht voor vraagstukken omtrent zingeving en innovatie in de zorg, zoals in een brede definitie van Positieve gezondheid (Campen, C. van; Rosenboom, W.; Grinsven, S. van; Smits, C., 2017).

Financiëring van culturele interventies kan vanuit de Wlz, ofwel in het kader van dagbesteding en vrijetijdsbesteding, ofwel via de tariefopslag (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Ook vanuit de WMO kunnen culturele interventies soms gefinancieerd worden binnen vormen van dag- en vrijetijdsbesteding, al wordt WMO vaak regionaal ingekocht (Campen et al.,2017). Keuzevrijheid binnen de dagbesteding wordt belangrijk geacht omdat 'persoongerichte zorg' een van de centrale doelstellingen is (Campen et al.,2017). Dagbesteding moet hierbij zinvol zijn, structureel en met een goed omschreven doel (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017).

De provincie Noord-Brabant faciliteert samenwerking tussen de wereld van kunst en cultuur en de wereld van zorg en welzijn en heeft de impulsgeldenregeling (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Ook diverse culturele instellingen stimuleren in hun beleid deze samenwerking op lokaal, regionaal en nationaal niveau. Denk hierbij aan Cultuur+Ondernemen, bkkc en stedelijke centra voor de kunsten en netwerkorganisaties (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Zorginstellingen hebben slechts zelden structureel beleid voor culturele interventies en maken zelden budget vrij hiervoor (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017). Meestal zijn zij afhankelijk van subsidies van fondsen en gemeenten, bijv. VSBfonds, Fonds voor Cultuurparticipatie, het Oranje Fonds, het K.F. Heinfonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds en het Kansfonds (Campen, Rosenboom, Grinsven, & Smits, 2017).